ابوالقاسم پاینده

کودکی و تحصیل
زنده یاد ابوالقاسم نجف‏آبادی معروف به پاینده، در سال 1292 هجری شمسی در نجف‏آباد اصفهان به دنیا آمد. او در سال‏های نخست کودکی، هم‏چون دیگر هم‏نسلان خویش، آموختن را از مکتب‏خانه آغاز کرد و صرف و نحو را آموخت. پاینده داستان‏هایی بس شیرین از دوران مکتب رفتن خویش به یاد داشت که رگه‏هایی از آن‏ها را در برخی از قصه‏هایش می‏توان دید.
او پس از تحصیلات مقدماتی، به اصفهان رفت و از سال 1301 تا 1309، به آموختن منطق، فلسفه، بلاغت، فقه و اصول پرداخت، ولی دل‏مشغولی اصلی‏اش ادبیات بود و به خواندن آثار ادبیِ فارسی و عربی رغبتی تمام داشت. شوق آموختن در وی چنان بود که در کنار تحصیلات حوزوی، زبان فرانسه و کمی انگلیسی نیز یاد گرفت تا آثار برجسته ادبی جهانی را بخواند و با فرهنگ و ادب ملل دیگر نیز آشنا شود.
روزنامه نگاری
مرحوم ابوالقاسم پاینده، در سال 1311 از اصفهان به تهران عزیمت کرد و کار روزنامه‏نگاری را که در سال 1308 در روزنامه «عرفان» اصفهان آغاز کرده بود، با همکاری با نشریاتی از قبیل «شفق سرخ» و «ایران» ادامه داد. او مدتی هم مدیر مجله «تعلیم و تربیت» بود.
شادروان پاینده، روزنامه‏نگاری چیره دست به شمار می‏آمد و گذشته از مقالات سیاسی، اجتماعی، ادبی و تاریخی که در نشریات گوناگون کشور می‏نوشت، مدیریت مجله «صبا» را که در سال 1321 تأسیس کرده بود عهده‏دار شد و آن را در زمره یکی از موفق‏ترین نشریات در تاریخ مطبوعات کشور ما ثبت کرد. صبا به لحاظ حرفه‏ای، نشریه‏ای موفق بود که نویسندگان و مترجمان مشهوری با آن همکاری می‏کردند و در آن زمان، تنها مجله‏ای بود که هیأت تحریریه آن به طور منظم جلسه تشکیل می‏داد.
سال‏های گمشده من
روزنامه‏نویسی، شادروان پاینده را نیز چون بسیاری دیگر از روزنامه‏نگاران و صاحب‏قلمان، به محافل قدرت نزدیک ساخت و وی را در صف رجال سیاسی کشور جای داد، به طوری که در دوره دوم مجلس مؤسسان و دوره‏های بیست و یکم و بیست و دوم مجلس شورای ملّی، نماینده مردم نجف‏آباد، و در سال 1344، نماینده ایران در کنفرانس اسلامی مکّه بود. البته پاینده به رغم سمت‏های سیاسی و موقعیت‏های اجتماعی خویش، هم‏چنان و تا واپسین دم زندگی، همان طلبه ساده‏زیست روستایی باقی ماند و دغدغه‏ای جز خواندن، اندیشیدن و نوشتن نداشت؛ چندان که در پایان عمر پر برکت خود هم در منزل اجاره‏ای جان سپرد.
آشنایان او بارها این سخن را از زبان وی شنیدند که از روزگار صاحب‏مقامی خویش، به عنوان «سال‏های گمشده من» یاد می‏کرد.
ادبیات داستانی
شادروان ابوالقاسم پاینده، در ادبیات داستانی این مرز و بوم بی نام و نشان نیست. ذهن خلاق، قلم روان و نثر دلنشین برخی ازقصه‏های وی، آن‏ها را در صف قصه‏های کوتاه خوب ادبیات معاصر فارسی جای داده است و به راستی می‏توان این قصه هارا، سنگی بر زیربنای قصه ناب ایرانی شمرد؛ چنان که قصه‏هایی از او، در شمار قصه‏های برجسته ادب معاصر ایران، به زبان‏های فرانسوی، انگلیسی، روسی و عربی ترجمه شده است.
پاینده، داستان‏نویس توانایی بود و گامی بلند و استوار در نمایاندن زندگی مردم اطراف خود برداشت. داستان‏های وی که به پیروی از محمد علی جمال‏زاده، پدر داستان معاصر فارسی نوشته شده، سبکی واقع گرایانه دارند و به کنایه و طنز آمیخته‏اند. در داستان‏های پاینده، خاطرات دوران کودکی، انتقاد از فساد دستگاه اداری و توجه به جنبه‏های خنده‏دار و طنز زندگی روستایی، جایگاه ویژه‏ای دارد.
نثر پاینده
روان شاد ابوالقاسم پاینده، مترجم و نویسنده‏ای پرکار بود. تسلط او بر زبان و ادبیات فارسی و عربی و نیز آشنایی با زبان‏های انگلیسی و فرانسه، هم‏چنین تجربه و فعالیت بی‏وقفه در عرصه روزنامه‏نگاری، نثری روان و بی‏غلط به او بخشیده بود که ویژگی برجسته آثارش و باعث توفیق آن‏ها شده بود.
در واقع پاینده، صاحب یکی از بهترین نثرهای در خور روزنامه، البته به معنای خوب و کامل به زبان فارسی بود. در این میان، اهمیت کار پاینده، بیش‏تر در ترجمه‏های فصیح و جذاب از زبان عربی است که نثر آن‏ها، در عین امروزین بودن، یادآور فخامت متون کهن فارسی است.
آثار
یادگارهای پرارج
ازمرحوم ابوالقاسم پاینده، بیش از چهل اثر در موضوعات مختلف به یادگار مانده است. دراین جا به برخی از آن‏ها اشاره می‏شود: کتاب املاء یا دستور نوشتن، ترجمه زندگانی محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نوشته محمدحسین هیکل، ترجمه تاریخ سیاسی اسلامی در سه جلد، نوشته دکتر حسن ابراهیم حسن، سخنان محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، نهج الفصاحه، ترجمه مُروجُ الذَّهب مسعودی، ترجمه تاریخ طبری، علی علیه‏السلام ابرمرد تاریخ، و سرآمد همه آثارش، ترجمه قرآن کریم در سال 1336، که به سبب آن، در همان سال مورد تقدیر قرار گرفت.
ترجمه قرآن کریم
شادروان ابوالقاسم پاینده، در سال 1336 موفق به ترجمه روان قرآن کریم به زبان فارسی گردید. این ترجمه که نقطه عطفی در ترجمه‏های معاصر قرآن است، هم‏چنان موفق و ممتاز به شمار می‏آید و می‏توان آن را مهم‏ترین اثر پاینده نامید.
مقدمه مفصل او بر این ترجمه نیز تحسین همگان را برانگیخت و صاحب‏نظران، آن را اثری ماندنی در تاریخ نثر فصیح فارسی می‏دانند. پاینده در این مقدمه، پس از بیان نحوه آشنایی خود با قرآن و آرزوی سی ساله‏اش در ترجمه آن، به اجمال سرگذشت اسلام و پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله رامرور می‏کند و سپس بخش عمده مقدمه را به مباحث قرآنی اختصاص می‏دهد.
بااین همه، نقدهایی هم بر ترجمه او وارد شده که سلسله نقدهای استادمحمد فرزان از آن شمار است و پاینده آن‏ها را درچاپ‏های بعدی ترجمه خود اعمال کرد؛ البته اولین نقد منتشر شده بر این ترجمه، به قلم شهید مرتضی مطهری رحمه‏الله در مجله یغما منتشر شد.
علامه امینی رحمه‏الله و ترجمه پاینده
علامه امینی رحمه‏الله نویسنده کتاب گران‏سنگ الغدیر، در نامه‏ای به مرحوم پاینده، در مورد قرآن ترجمه شده ایشان نوشت: «آن چه سرمایه خیر دنیا و آخرت شماست، این صحایف است و بس. زحمتی که باید برای آن ارزشی فوق‏العاده قائل شد و تقدیر و ستایش کرد و افتخار نمود، این قدم برجسته‏ای است که در راه ترجمه قرآن عظیم برداشته‏اید و الحق خوب از عهده برآمده‏اید. آفرین بر آن خامه شیوا و بیان رسا و شیرین».
مناجات با حضرت حق
مرحوم پاینده، در ابتدای ترجمه قرآن خویش، طی مناجاتی با خدای متعال می‏نویسد: «خدایا! من این کوششْ خاص تو کردم و این رنجْ به وفای آن نذر که با تو داشتم، بردم و از همه کسان رو به تو آوردم و دل بر تو نهادم و امید به تو افکندم و از آن لطف‏های بی‏کران و نظرهای نهان که تو را با بندگان هست، امید قوی دارم که این پیشکش ناچیز، در پیشگاه عزیز تو به معرض قبول افتد که احراز رضای تو ای خدای لایزال! مرتبتی مافوق مرتبت‏هاست.... خدایا! جان ما به نور هدایت خویش روشن کن و ما را از ظلمات آرزوها و هوس‏ها، به آن عالم صفا و وارستگی که خاص بندگان مطیع خویش کرده‏ای، راهبر باش که هر که با تو پیوست، از همگان رَست و موهبت جاویدان، این است».
نهج الفصاحه
شادروان ابوالقاسم پاینده، در قلمرو فرهنگ دینی، آثار گران‏سنگی از خود برجای نهاد که یکی از آن‏ها، کتاب دو جلدی و پرارج نهج الفصاحه است. او در این کتاب، به گردآوری و ترجمه احادیث و کلمات قصار بازمانده از پیامبر بزرگوار اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله همت گماشت. پاینده در مقدمه صد و هفتاد صفحه‏ای خود بر این کتاب، تاریخ اسلام و شیوه سخن گفتن رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله را به خوبی بررسی می‏کند و در جایی از این مقدمه می‏نگارد: «گفتار محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله شیوه‏ای دارد که خاص اوست. این جان منور که ثبات کوه و مناعت آسمان و شکوه صحرا داشت، به هنگام کلام، از ضمیر دریاوَش خویش، مرواریدها می‏پراکند که نقّاد خبیر از محک آن به حیرت می‏شود که گفتار وی از آن اوج و حضیض‏ها که در سخن‏ها هست و از آن ضعف وقوت بیانی که بلای متکلمان گشته، مصون مانده است.
وفات
شادروان، استاد ابوالقاسم نجف آبادی، معروف به پاینده، در سال‏های آخر حیات پربار خویش، انزوا گزیده بود و تمام وقتش را به تحقیق، تالیف و ترجمه می‏گذراند. او سرانجام پس از گذراندن عمری زندگی پرنشیب و فراز، در روز هجدهم مردادماه 1363، پس از مدتی نقاهت و از پسِ آن ده روز اغما، با این جهان زودگذر بدرود گفت و از جهان ما رخت برکشید و در ابن‏بابویه به خاک سپرده شد. روانش شاد باد.